Anayasa Mahkemesi’nin E 28 Nisan 2023 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan kararı ile kadınların evlenme sonrasında kocalarının soyadını alacağını düzenleyen Türk Medeni Kanunu 187. maddesinin Anayasa’ya aykırılığına ve iptaline karar verildi.

İptal edilen Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) 187. maddesi “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.” olarak düzenlenmekteydi.

Daha evvel eşlerden kocanın ön plana çıkartıldığı, evlenme ile birlikte yalnızca kocanın soyadının alınacağına dair düzenleme yer almaktaydı. TMK’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte kadınların yazılı başvuruyla önceki soyadlarını kocalarının soyadlarıyla birlikte kullanabilme haklarına dair hüküm getirilmişti. Söz konusu hüküm eşlerin evlilik birliğindeki konumlarının eşitliğine yönelik bir adım olsa da, erkeklerin evlenmeden önceki soyadını tek başına kullanabilmelerine rağmen kadınların önceki soyadlarını kocalarının soyadıyla birlikte kullanmak zorunda kalmaları eşitlik ilkesinin ihlaline yol açmaktaydı.   Anayasa Mahkemesi (“AYM”)iptal kararının gerekçesinde eşler arasında evlilik birliği içinde eşitlik ilkesinin benimsenmesi gerekliliğini ifade etmiştir. Nitekim AYM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince verilen  ve kadının evlenmeden önceki soyadını tek başına kullanmasının engellenmesinin, özel ve aile hayatına saygı hakkı bağlamında ayrımcılık yasağı hakkını ihlal ettiği kararı emsal olarak göstermiştir.

AYM esas incelemesinde,  ortak soyadının ailenin toplumsal görevini yerine getirmesine katkı sağlayabileceğini belirtmekle beraber, ortak soyadı kullanımının aile bağlarını korumanın zorunlu unsuru olduğunun ve eşlerin ortak soyadını taşımamaları halinde aile bağlarının korunamayacağının söylenmesinin de zor olduğunu açıkça ifade etmiştir.  Ayrıca, nüfus kayıtlarında karışıklık yaşanabileceği iddialarına da bilişim teknolojilerinden faydalanılarak kamu yararının sağlanabileceğini belirtilerek , söz konusu sav da makul bir gerekçe olarak değerlendirilmemiştir.  

Nihayetinde AYM tarafından evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da tek başına kullanılması ile ilgili olarak kadın ve erkek arasındaki bu farkın nesnel ve makul bir temele dayanmıyor olması nedeniyle TMK 187. maddesinin iptal edilmesine karar verildi. Ancak kadının evlenince kendi soyadında kalmaya devam edebilmesi fakat kütüğünün kocasına geçmesi, evlilikten doğan çocuğun soyadının ne olacağı, erkeğin soyadının yanına başka bir soyadı alamamasına ilişkin düzenlemelerin olması gibi soru işareti yaratan konular mevcut. Bununla birlikte kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak 9 ay sonra yürürlüğe gireceği göz önünde bulundurulduğunda bu süreçte yeni düzenlemeler yapılacağı öngörülebilmektedir.

AYM kararının tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.